21.10.2020, 13:19

Halkın tepkisiyle Ermeniler engellendi

Nerimanov’un beyanatından sonra Nahçıvan’da durum iyice gerginleşti. 5 Aralık 1920’den sonra Nahçıvan halkı bu beyanata ve politikaya karşı ciddi itirazlarda bulunmaya başladı. Bunun üzerine durumun gerginleştiğini gören Azerbaycan Başkanlığı, 15 Aralık’ta Adliye Komiseri (Bakanı) Behbut Bey Şahtahtinski’yi Nahçıvan’a gönderdi.

Şahtashtinski, halkla konuşarak; “siz toprağınızla birlikte öz müstakilliğinizi korumak istiyorsanız, burada dayanabileceğiniz tek kuvvet Türkiye askerleridir. Halk bu askerler etrafında birleşmelidir. Sizin müstakilliğinizi ve toprağınızı yalnız onlar koruyacaklar ve sizi ağır felaketlerden kurtaracaklardır.” dedi.

Şahtahtinski’nin, Nahçıvan, Şerur ve Ordubat şehir merkezlerinde yaptığı mitinglerde halk, “Azerbaycan himayesinde olmak şartıyla Nahçıvan’da Özerk Sovyet Cumhuriyeti oluşturulmasına taraftar olduklarını” ifade etmiştir.

Bütün bunlara rağmen, 23 Aralık’ta Ermeni yanlısı Buhadur Velibeyov, Ermenistan Devrim Komitesi tarafından bölgeye “Fevkalade Komiser” tayin edilmiştir. Fakat halk onu Nahçıvan’a sokmamak için onun geldiği vagonu Şahtahtı İstasyonu’nda trenden çıkartmıştır.

Halkın bu tepkileri, Kazım Karabekir ve Türk Müfreze Komutanı Binbaşı Veysel Bey’in aktif çalışmaları sayesinde Nahçıvan’ın Ermenistan’a bağlanması engellendi. Mustafa Kemal Paşa’ya göre, “Türk Kapısı”, Kazım Karabekir Paşa’ya göre “Şark Kapısı” olan ve Türkiye’nin Kafkasya ve Orta Asya politikalarında önemli bir yer tutan Nahçıvan’ın statüsü meselesi; Türkiye-Rusya ve Türkiye-Ermenistan diplomatik ilişkilerinde birinci derecede önemli bir mesele hâline geldi. Nitekim 2-3 Aralık 1920 gecesi imzalanan Gümrü Antlaşması ile hemen hemen bugünkü Nahçıvan sınırları tespit edilmiş ve bölgede “şimdilik” kaydıyla Türkiye idaresinde bir mahalli yönetim oluşturulması kararlaştırılmıştır. Fakat, Sovyet Ermenistanı Gümrü Antlaşması şartlarını kabul etmedi ve 10 Aralık 1920’de değiştirilmesi için TBMM Hükümetine müracaat etti. Zaten bu antlaşma Moskova Antlaşması ile yürürlükten kalkacaktır. Türkiye’nin buradaki tavrı, Nahçıvan’ın egemenliğine diplomatik zemin hazırlanması ile ilgili idi.

Bu arada, Ermenistan Devrim Komitesi, 28 Aralık 1920’de bir beyanname yayınlayarak, “Nahçıvan’ı Özerk Bir Sovyet Cumhuriyeti olarak tanıdığını” belirtiyordu. Anlaşılacağı gibi, Ermenilerin bu diplomatik çıkışı, Ermenistan’ın gelecekteki planları için iyi düşünülmüş stratejik bir adımdı. Fakat, bölge halkının kesin ve açık iradesi Ermenilerin bu planının akim kalmasına yol açtı. 1921 yılının başlarında Azerbaycan Ssc, Ermenistan Ssc, ve Rusya Sscf temsilcilerinin yaptıkları toplantılarda % 90 oy oranıyla bölgenin “Özerk Cumhuriyet Statüsü İle Azerbaycan’ın bünyesinde kalması” kararlaştırıldı.

MOSKOVA VE KARS ANTLAŞMALARI

Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi siyasi ve teşkilat kadroları, 12 Ocak 1921 tarihinde Behbut Bey Şahtahtinski’yi Nahçıvan’a Komiser olarak gönderme kararını aldı. Bütün bu çalışmalar ve çabalar, Azerbaycan ve Türkiye’ye devletler arası görüşmelerde ve yapılan antlaşmalarda bir durum üstünlüğü sağlıyordu.

Nitekim Türkiye-Rusya görüşmeleri sonucu 16 Mart 1921’de yapılan Moskova Antlaşması ile Nahçıvan’ın toprak bütünlüğü kısmen de olsa korundu ve onun Azerbaycan bünyesinde kalması sağlandı. Bu antlaşma ile Nahçıvan arazisi; muhtar bir bölge olarak koruyuculuk hakkını hiçbir zaman üçüncü bir devlete bırakmamak şartıyla Azerbaycan Cumhuriyeti’ne verilmiştir. Ancak bu siyasi garanti alındıktan sonra Türk askeri kuvvetleri Türkiye’ye dönmüşlerdir.

Moskova Antlaşması’nı imzalayan Türk diplomatları, Ankara’ya ulaştıkları zaman Mustafa Kemal Paşa’ya, “Nahçıvan için elimizden geleni yaptık” derler. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, “Kapımız mevcudiyetini muhafaza ediyor, bizim için mühim olan budur” diyerek Nahçıvan’ın Türkiye bakımından konumunu ve ulaşılan neticenin değerini ifade etmiştir.

13 Ekim 1921’de Rusya temsilcisinin da katıldığı Türkiye-Azerbaycan-Ermenistan-Gürcistan arasında yapılan Kars Antlaşması ile Nahçıvan’ın Moskova Antlaşması ile onaylanan statüsü yeniden teyit edilmiştir.

Nahçıvan, Moskova ve Kars Antlaşmaları ile belirlenen statüsünü, Azerbaycan’a bağlı bir özerk cumhuriyet olarak Sovyetler Birliği’nin dağıldığı doksanlı yıllara kadar sürdürmüştür.

YARIN: SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN DAĞILMASINDAN SONRA

Yorumlar (0)
15
açık
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 30 81
2. Fenerbahçe 30 79
3. Trabzonspor 30 49
4. Beşiktaş 30 46
5. Kasımpasa 30 43
6. Başakşehir 30 42
7. Rizespor 30 42
8. Antalyaspor 30 41
9. A.Demirspor 30 39
10. Alanyaspor 30 39
11. Sivasspor 30 38
12. Samsunspor 30 36
13. Kayserispor 30 36
14. Ankaragücü 30 33
15. Hatayspor 30 33
16. Konyaspor 30 33
17. Gaziantep FK 30 31
18. Karagümrük 30 30
19. Pendikspor 30 29
20. İstanbulspor 30 13
Takımlar O P
1. Eyüpspor 27 64
2. Göztepe 27 56
3. Sakaryaspor 27 47
4. Ahlatçı Çorum FK 27 45
5. Kocaelispor 27 45
6. Bodrumspor 27 44
7. Boluspor 27 43
8. Bandırmaspor 27 41
9. Gençlerbirliği 27 40
10. Erzurumspor 27 37
11. Ümraniye 27 33
12. Keçiörengücü 27 32
13. Manisa FK 27 31
14. Şanlıurfaspor 27 27
15. Tuzlaspor 27 27
16. Adanaspor 27 27
17. Altay 27 15
18. Giresunspor 27 7
Takımlar O P
1. Arsenal 28 64
2. Liverpool 28 64
3. M.City 28 63
4. Aston Villa 29 56
5. Tottenham 28 53
6. M. United 28 47
7. West Ham United 29 44
8. Brighton 28 42
9. Wolves 28 41
10. Newcastle 28 40
11. Chelsea 27 39
12. Fulham 29 38
13. Bournemouth 28 35
14. Crystal Palace 28 29
15. Brentford 29 26
16. Everton 28 25
17. Luton Town 29 22
18. Nottingham Forest 29 21
19. Burnley 29 17
20. Sheffield United 28 14
Takımlar O P
1. Real Madrid 29 72
2. Barcelona 29 64
3. Girona 29 62
4. Athletic Bilbao 29 56
5. Atletico Madrid 29 55
6. Real Sociedad 29 46
7. Real Betis 29 42
8. Valencia 28 40
9. Villarreal 29 38
10. Getafe 29 38
11. Las Palmas 29 37
12. Osasuna 29 36
13. Deportivo Alaves 29 32
14. Mallorca 29 30
15. Rayo Vallecano 29 29
16. Sevilla 29 28
17. Celta Vigo 29 27
18. Cadiz 29 22
19. Granada 28 14
20. Almeria 29 13