18.01.2013, 03:36
Edebiyat ve Eleştiri
Tarihin kaydettiği üçüncü bin yıla girdiğimiz şu yıllarda, “üçüncü dünya” diye adlandırılan ülkelerde edebiyat algısı ve edebiyat teorisi hâlâ siyaset çerezi olarak karşımıza çıkıyor. Teorik bakış üretmekten uzak bu mantık, hayranlıktan öteye gitmeyen bir anlama kıtlığını kutsallaştırmakla yetinmektedir.
Türk edebiyatındaki klasik gelenek ve hâlâ edebiyatı anlamayı kelimenin Arapça kökü ile olan “edep” ile anlamaya ve anlatmaya çalışan eğitim anlayışı hem kısırlığın hem de anlamaktan uzak bir muhafazakârlığın temsilcisi olurlar.
Yoğun olarak Türkoloji bölümlerinde görülen bu mantık yapısı, yabancı diller ve edebiyatların öğretimini yapma iddiasındaki eğitim kurumlarında da ancak nispi bir farka dayalı mantık uzantıları şeklindedir.
Bu “edebî” sorunsalın açılımını yapacak olursak, gireceğiniz ortalama bir filoloji sınıfı iyi bir örneklem teşkil edecektir. Akademisyenlere hâkim edebiyat anlayışı metnin kısa özetini, karakterlerin genel portrelerini vermeden ya da “tipleme” katalogları oluşturmaktan öteye gitmemektedir. Eğitimin gerçekleşme ölçütü ise, hocanın anlattıklarını “talebelerinin” ne kadar kendine geri verdiği tarzında tek bir anlam ya da yorumu esas alan, başka bir yorumu ise, bırakın talebeye, yazarına bile tanımayan mantıktır.
Yazarın hayatını yazdığı kitapta arayan yanılsama, kitabı onun yaşadığı yılların ya da dönemin bir tür muhtasarı, gerçek hayatın kurgusal yansıması olarak gören bir pedagojik ve kuramsal hatadan ibarettir. Bu geleneğin arkasında neredeyse asırlık bilim anlayış hataları, basite indirgeme veya yersiz yüceltmeden öteye gitmeyen tavırlar yatmaktadır.
Neden diye soracak olursak, öncelikle geri kalmış ülkelerde ne edebiyat sanat olarak ne de edebiyat eleştirisi bilim olarak görülmez. Geri kalmışlığın hata göstergesi olarak seslendirilmeyen ve fakat ima edilen bir konuma sahiptir hem sosyal bilimler hem de özelde edebiyat. Batı’daki teknolojik gelişmelerin arkasında laboratuar bilimlerini gören bu mantık, sanat ve edebiyattan uzaklaştıkça bilime ve gelişmeye yaklaşacağını sanarak hem sosyal bilimleri ve onunla uğraşanları hem de edebiyat ve dille taşınan kültürü aşağı görmüş ve bizzat bunlarla uğraşanlara da gizlice kabul ettirmiştir.
Bu anlayışın temelinde bir üçüncü dünyalı olma kompleksi, sonra da inanç ve bilim alanlarını yani fen bilimlerini uzlaştırma gayreti, öte yanda pozitivizmin kamçılamasıyla başlayan inanç alanını laboratuara sokma isteği veya bu alanı tamamen bilime terk etme isteği, teknolojik manada geri kalmışlığın acısını kültürel mirastan, genelde sosyal bilimlerden ve dolayısı ile edebiyattan çıkarmak yatmaktadır.
Sonuç olarak, geri kalmış ülkeler hem altında kalkamayacakları yatırımları fen bilimlerine aktarmış hem de aslında bu alanların yapması gereken üretim yerine hâlâ dışalım yoluyla teknolojik ihtiyaçlarını karşılamaya devam etmiş hem de sosyal bilimlere ne akademi dünyasında ne de özel araştırma kurumları yoluyla eğilmemiş ya da eğilince kısır döngü içinde dolanıp durmuştur. Bu alanlarda yeterli kütüphane ve araştırma imkânları olmayınca da hem kendi tarih ve kültürünü hem de fen bilimlerinin verilerini ancak bağımlı hale gelinen yabancı dillerden aktarmak zorunda kalırken her iki alanda da dışarıya bağımlı hale gelmiş ve zamanla kendi kültür ve edebiyatını başkalarının gözlüğünden görmeye başlamıştır. Zaten var olan kültürel cehalet ise, kültürel yabancılaşmaya dönüşmüş ve dildeki değişimlerin de ideolojik bir çatışma alanına dönüşmesiyle ortaya tamamen edebiyat, onu taşıyan dil ve kültürden uzaklaşma olmuştur. Türkiye özelinde ise bu vahim durum lisede, üniversiteye hazırlıkta ve üniversitelerde kendini bariz olarak göstermektedir.
Öte yandan, filolojilerde 19. asır Fransız kültürü ile başlayan Fransız edebiyatı ve eleştirisinin etkisi, daha sonra Almanca ve Almanya'nın etkisi ve nihai olarak da özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki Anglo-Amerikan etkisi hale kendine özgün bir bakış oluşturamamış, özellikle karşılaştırmalı olarak hem edebiyat hem kültürel çalışmalar yapılmayınca sadece yabancı edebiyatları yüceltmekle yetinen akademik kadrolar yetişmiş ve gelinen aşamada ne öğretilen dilleri ne de edebiyatların malzemesini üretemeyen ve fakat sadece pasif olarak tüketen taşıyıcı/aktarıcı kadrolar yetişmiştir.
Öte yandan, zaten edebiyat ve eleştiri kısıtlı bir kesimin elinde güdümleme aleti olmuş, güya muhafazakârlık adına kimi kesimler ya edebiyat ve sanattan el etek çekmişler ya da vaaz verme malzemesi olarak görmüşler ve içerik kalitesi ile şeklin kalitesini ayırt edememişledir. Nesiller şiirin güçlü olduğu bir gelenekten ayrılmış, zaten roman olarak da bir iki istisna haricinde mesafe kat edilememiştir.
Esas konumuz olan edebiyat eleştiri ve teorisinde ise, filoloji camiasının genel tavrı tüketici olmaktan öteye gitmemiş, ithal edilen kitapların mahalli aktarıcıları olarak işlev görmüşler, ne okutulana toplu ve bütüncül olarak bakılmış ne de bunların doğruluğu veya uygulanabilirliği sorgulanmıştır.
Edebiyat eleştirisi ve teorisini anlamak, dil ve edebiyatın tarihçesiyle ilgili olan bir işlevdir. Yazının tarihi milattan önce 3100 yılına kadar uzanmasına rağmen, edebiyatın yani ya yazılıp kaybolan ya da şifahi olarak nesilden nesile aktarılan edebiyat ürünleri ondan daha eskidir. Sonradan yazıya geçirilen kimi eserlerin nitelik ve seçkinliğine bakılınca önceden başlamış ve devam etmekte olduğu açıktır. İlk alfabeyi kullanan Sümerlerdi, ancak Sümerlerin bugüne ulaşan destanları Gılgamış ile alfabelerinin en eski örnekleri arasında en azından 1000 yıllık bir süreç vardır. Ayrıca, destanın dili, felsefi ve kurgusal yapısı da eserin türünün il örneği olmayıp devam eden belki şifahi olarak binlerce yıl ozanlarca aktarılan ve belki birden fazla yazarın olduğu izlenimi vermektedir.
Genel anlamda bir edebiyat ürünü, bir ürün sahibi, onu okuyan ya da izleyen bir kişi ya da kitleden oluşur. Buna eserin yazılmasındaki sosyo-ekonomik-şartları, eserin sahibinin ruh halini, beslendiği kaynakları, yazmada kullandığı malzemeleri, onları nasıl ve nereden elde ettiği, yazdıklarını tamamen mi yoksa kısmen mi bir geleneğe dayandırdığı, gelenekten ayrıldığı noktalarda niçin ayrıldığı, hem üslup hem dil olarak mevcut yerli ve uluslararası ürünlerin neresinde yer aldığı gibi konular edebiyat eleştirisi ve teorisi dediğimiz uğraşın farklı alanlardaki uygulamalarını anlatır.
Edebiyat’ın ideolojik vaaz ve toplum mühendislik aygıtı olarak kullanmak ötesinde bir işlevi olduğunu anlamak zamanı çoktan geldi geçti. Edebiyat eleştirisinin ideolojik tercihlere göre veya sadece eseri özetlemekten öte bir işlevi olduğunu anlamak da bizi “bizden” olanı övmek, olmayana sövmek olmadığını anladığımız zaman hem edebiyat hem de edebiyat eleştirisi asıl anlamlarını kazanacaktır. Bunların olması için de siyasal ortamın hem dâhili hem de harici meddahlığı veya küfürbazlarından uzak olması lazım. Yani Batı’yı bilen, ama ona da eleştirel bakan, Doğu’yu sırf doğu olduğu için yüceltmeyen insanlara ihtiyaç vardır. Her baktığında ideolojik kazanım ve mal bulmuş Mağribîyi oynamak suretiyle ikisinin de gelişmesi zordur. Gerçi kimin umurunda?
Türk edebiyatındaki klasik gelenek ve hâlâ edebiyatı anlamayı kelimenin Arapça kökü ile olan “edep” ile anlamaya ve anlatmaya çalışan eğitim anlayışı hem kısırlığın hem de anlamaktan uzak bir muhafazakârlığın temsilcisi olurlar.
Yoğun olarak Türkoloji bölümlerinde görülen bu mantık yapısı, yabancı diller ve edebiyatların öğretimini yapma iddiasındaki eğitim kurumlarında da ancak nispi bir farka dayalı mantık uzantıları şeklindedir.
Bu “edebî” sorunsalın açılımını yapacak olursak, gireceğiniz ortalama bir filoloji sınıfı iyi bir örneklem teşkil edecektir. Akademisyenlere hâkim edebiyat anlayışı metnin kısa özetini, karakterlerin genel portrelerini vermeden ya da “tipleme” katalogları oluşturmaktan öteye gitmemektedir. Eğitimin gerçekleşme ölçütü ise, hocanın anlattıklarını “talebelerinin” ne kadar kendine geri verdiği tarzında tek bir anlam ya da yorumu esas alan, başka bir yorumu ise, bırakın talebeye, yazarına bile tanımayan mantıktır.
Yazarın hayatını yazdığı kitapta arayan yanılsama, kitabı onun yaşadığı yılların ya da dönemin bir tür muhtasarı, gerçek hayatın kurgusal yansıması olarak gören bir pedagojik ve kuramsal hatadan ibarettir. Bu geleneğin arkasında neredeyse asırlık bilim anlayış hataları, basite indirgeme veya yersiz yüceltmeden öteye gitmeyen tavırlar yatmaktadır.
Neden diye soracak olursak, öncelikle geri kalmış ülkelerde ne edebiyat sanat olarak ne de edebiyat eleştirisi bilim olarak görülmez. Geri kalmışlığın hata göstergesi olarak seslendirilmeyen ve fakat ima edilen bir konuma sahiptir hem sosyal bilimler hem de özelde edebiyat. Batı’daki teknolojik gelişmelerin arkasında laboratuar bilimlerini gören bu mantık, sanat ve edebiyattan uzaklaştıkça bilime ve gelişmeye yaklaşacağını sanarak hem sosyal bilimleri ve onunla uğraşanları hem de edebiyat ve dille taşınan kültürü aşağı görmüş ve bizzat bunlarla uğraşanlara da gizlice kabul ettirmiştir.
Bu anlayışın temelinde bir üçüncü dünyalı olma kompleksi, sonra da inanç ve bilim alanlarını yani fen bilimlerini uzlaştırma gayreti, öte yanda pozitivizmin kamçılamasıyla başlayan inanç alanını laboratuara sokma isteği veya bu alanı tamamen bilime terk etme isteği, teknolojik manada geri kalmışlığın acısını kültürel mirastan, genelde sosyal bilimlerden ve dolayısı ile edebiyattan çıkarmak yatmaktadır.
Sonuç olarak, geri kalmış ülkeler hem altında kalkamayacakları yatırımları fen bilimlerine aktarmış hem de aslında bu alanların yapması gereken üretim yerine hâlâ dışalım yoluyla teknolojik ihtiyaçlarını karşılamaya devam etmiş hem de sosyal bilimlere ne akademi dünyasında ne de özel araştırma kurumları yoluyla eğilmemiş ya da eğilince kısır döngü içinde dolanıp durmuştur. Bu alanlarda yeterli kütüphane ve araştırma imkânları olmayınca da hem kendi tarih ve kültürünü hem de fen bilimlerinin verilerini ancak bağımlı hale gelinen yabancı dillerden aktarmak zorunda kalırken her iki alanda da dışarıya bağımlı hale gelmiş ve zamanla kendi kültür ve edebiyatını başkalarının gözlüğünden görmeye başlamıştır. Zaten var olan kültürel cehalet ise, kültürel yabancılaşmaya dönüşmüş ve dildeki değişimlerin de ideolojik bir çatışma alanına dönüşmesiyle ortaya tamamen edebiyat, onu taşıyan dil ve kültürden uzaklaşma olmuştur. Türkiye özelinde ise bu vahim durum lisede, üniversiteye hazırlıkta ve üniversitelerde kendini bariz olarak göstermektedir.
Öte yandan, filolojilerde 19. asır Fransız kültürü ile başlayan Fransız edebiyatı ve eleştirisinin etkisi, daha sonra Almanca ve Almanya'nın etkisi ve nihai olarak da özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki Anglo-Amerikan etkisi hale kendine özgün bir bakış oluşturamamış, özellikle karşılaştırmalı olarak hem edebiyat hem kültürel çalışmalar yapılmayınca sadece yabancı edebiyatları yüceltmekle yetinen akademik kadrolar yetişmiş ve gelinen aşamada ne öğretilen dilleri ne de edebiyatların malzemesini üretemeyen ve fakat sadece pasif olarak tüketen taşıyıcı/aktarıcı kadrolar yetişmiştir.
Öte yandan, zaten edebiyat ve eleştiri kısıtlı bir kesimin elinde güdümleme aleti olmuş, güya muhafazakârlık adına kimi kesimler ya edebiyat ve sanattan el etek çekmişler ya da vaaz verme malzemesi olarak görmüşler ve içerik kalitesi ile şeklin kalitesini ayırt edememişledir. Nesiller şiirin güçlü olduğu bir gelenekten ayrılmış, zaten roman olarak da bir iki istisna haricinde mesafe kat edilememiştir.
Esas konumuz olan edebiyat eleştiri ve teorisinde ise, filoloji camiasının genel tavrı tüketici olmaktan öteye gitmemiş, ithal edilen kitapların mahalli aktarıcıları olarak işlev görmüşler, ne okutulana toplu ve bütüncül olarak bakılmış ne de bunların doğruluğu veya uygulanabilirliği sorgulanmıştır.
Edebiyat eleştirisi ve teorisini anlamak, dil ve edebiyatın tarihçesiyle ilgili olan bir işlevdir. Yazının tarihi milattan önce 3100 yılına kadar uzanmasına rağmen, edebiyatın yani ya yazılıp kaybolan ya da şifahi olarak nesilden nesile aktarılan edebiyat ürünleri ondan daha eskidir. Sonradan yazıya geçirilen kimi eserlerin nitelik ve seçkinliğine bakılınca önceden başlamış ve devam etmekte olduğu açıktır. İlk alfabeyi kullanan Sümerlerdi, ancak Sümerlerin bugüne ulaşan destanları Gılgamış ile alfabelerinin en eski örnekleri arasında en azından 1000 yıllık bir süreç vardır. Ayrıca, destanın dili, felsefi ve kurgusal yapısı da eserin türünün il örneği olmayıp devam eden belki şifahi olarak binlerce yıl ozanlarca aktarılan ve belki birden fazla yazarın olduğu izlenimi vermektedir.
Genel anlamda bir edebiyat ürünü, bir ürün sahibi, onu okuyan ya da izleyen bir kişi ya da kitleden oluşur. Buna eserin yazılmasındaki sosyo-ekonomik-şartları, eserin sahibinin ruh halini, beslendiği kaynakları, yazmada kullandığı malzemeleri, onları nasıl ve nereden elde ettiği, yazdıklarını tamamen mi yoksa kısmen mi bir geleneğe dayandırdığı, gelenekten ayrıldığı noktalarda niçin ayrıldığı, hem üslup hem dil olarak mevcut yerli ve uluslararası ürünlerin neresinde yer aldığı gibi konular edebiyat eleştirisi ve teorisi dediğimiz uğraşın farklı alanlardaki uygulamalarını anlatır.
Edebiyat’ın ideolojik vaaz ve toplum mühendislik aygıtı olarak kullanmak ötesinde bir işlevi olduğunu anlamak zamanı çoktan geldi geçti. Edebiyat eleştirisinin ideolojik tercihlere göre veya sadece eseri özetlemekten öte bir işlevi olduğunu anlamak da bizi “bizden” olanı övmek, olmayana sövmek olmadığını anladığımız zaman hem edebiyat hem de edebiyat eleştirisi asıl anlamlarını kazanacaktır. Bunların olması için de siyasal ortamın hem dâhili hem de harici meddahlığı veya küfürbazlarından uzak olması lazım. Yani Batı’yı bilen, ama ona da eleştirel bakan, Doğu’yu sırf doğu olduğu için yüceltmeyen insanlara ihtiyaç vardır. Her baktığında ideolojik kazanım ve mal bulmuş Mağribîyi oynamak suretiyle ikisinin de gelişmesi zordur. Gerçi kimin umurunda?
15
açık
| Takımlar | O | P |
|---|---|---|
| 1. Galatasaray | 37 | 99 |
| 2. Fenerbahçe | 37 | 96 |
| 3. Trabzonspor | 37 | 64 |
| 4. Başakşehir | 37 | 58 |
| 5. Beşiktaş | 37 | 56 |
| 6. Kasımpasa | 37 | 53 |
| 7. Alanyaspor | 37 | 51 |
| 8. Sivasspor | 37 | 51 |
| 9. Rizespor | 37 | 50 |
| 10. Antalyaspor | 37 | 48 |
| 11. A.Demirspor | 37 | 44 |
| 12. Samsunspor | 37 | 43 |
| 13. Kayserispor | 37 | 42 |
| 14. Konyaspor | 37 | 41 |
| 15. Gaziantep FK | 37 | 41 |
| 16. Ankaragücü | 37 | 40 |
| 17. Hatayspor | 37 | 38 |
| 18. Karagümrük | 37 | 37 |
| 19. Pendikspor | 37 | 37 |
| 20. İstanbulspor | 37 | 16 |
| Takımlar | O | P |
|---|---|---|
| 1. Eyüpspor | 34 | 75 |
| 2. Göztepe | 34 | 70 |
| 3. Sakaryaspor | 34 | 60 |
| 4. Bodrumspor | 34 | 57 |
| 5. Ahlatçı Çorum FK | 34 | 56 |
| 6. Kocaelispor | 34 | 55 |
| 7. Boluspor | 34 | 53 |
| 8. Gençlerbirliği | 34 | 51 |
| 9. Bandırmaspor | 34 | 50 |
| 10. Erzurumspor | 34 | 44 |
| 11. Ümraniye | 34 | 43 |
| 12. Manisa FK | 34 | 40 |
| 13. Keçiörengücü | 34 | 40 |
| 14. Adanaspor | 34 | 39 |
| 15. Şanlıurfaspor | 34 | 38 |
| 16. Tuzlaspor | 34 | 38 |
| 17. Altay | 34 | 10 |
| 18. Giresunspor | 34 | 7 |
| Takımlar | O | P |
|---|---|---|
| 1. M.City | 38 | 91 |
| 2. Arsenal | 38 | 89 |
| 3. Liverpool | 38 | 82 |
| 4. Aston Villa | 38 | 68 |
| 5. Tottenham | 38 | 66 |
| 6. Chelsea | 38 | 63 |
| 7. Newcastle | 38 | 60 |
| 8. M. United | 38 | 60 |
| 9. West Ham United | 38 | 52 |
| 10. Crystal Palace | 38 | 49 |
| 11. Brighton | 38 | 48 |
| 12. Bournemouth | 38 | 48 |
| 13. Fulham | 38 | 47 |
| 14. Wolves | 38 | 46 |
| 15. Everton | 38 | 40 |
| 16. Brentford | 38 | 39 |
| 17. Nottingham Forest | 38 | 32 |
| 18. Luton Town | 38 | 26 |
| 19. Burnley | 38 | 24 |
| 20. Sheffield United | 38 | 16 |
| Takımlar | O | P |
|---|---|---|
| 1. Real Madrid | 37 | 94 |
| 2. Barcelona | 37 | 82 |
| 3. Girona | 37 | 78 |
| 4. Atletico Madrid | 37 | 73 |
| 5. Athletic Bilbao | 37 | 65 |
| 6. Real Sociedad | 37 | 60 |
| 7. Real Betis | 37 | 56 |
| 8. Villarreal | 37 | 52 |
| 9. Valencia | 37 | 48 |
| 10. Deportivo Alaves | 37 | 45 |
| 11. Osasuna | 37 | 44 |
| 12. Getafe | 37 | 43 |
| 13. Sevilla | 37 | 41 |
| 14. Celta Vigo | 37 | 40 |
| 15. Las Palmas | 37 | 39 |
| 16. Rayo Vallecano | 37 | 38 |
| 17. Mallorca | 37 | 37 |
| 18. Cadiz | 37 | 33 |
| 19. Granada | 37 | 21 |
| 20. Almeria | 37 | 18 |
